به گزارش مشرق، اگرچه تحمل سختی پیاده روی اربعین از فضیلت های این سفر شمرده شده و از باورهای اصلی زائران پیاده است لکن نتایج این تحقیق میدانی به روشنی نشان می دهد در عین تحمل سختی، می توان تندرست بود و حس سلامت را در ابعاد جسمی، روحی، معنوی و اجتماعی، تجربه کرد.
بخشی مهمی از این تجربه در وهله اول به رعایت آداب و مناسک اصیل زیارت امام حسین و قصدمندی این سفر وابسته است.
خلوص نیت زیارت و پای بندی به آداب و مناسک سفر زیارتی، یک مقدمه ضروری برای رعایت انواع خودمراقبتی ها و تضمین سلامت در ابعاد مختلف در این سفر معنوی است.
افزون بر این، شرایط میزبانی و خدمات سفر و همچنین کسب آمادگی های لازم زائران پیاده برای انجام این سفر، بخش مهم دیگری از لوازم تأمین سلامت زائران در پیاده روی اربعین محسوب می شود.
ضرورت و اهداف پژوهش
طی چند سال گذشته، یکی از مهم ترین رخدادهای زیارتی شیعیان جهان، پیاده روی میلیونی در ایام اربعین حسینی در کشور عراق است.
از مسائل عمده ای که زائران در ایام پیاده روی اربعین در عراق با آن روبرو هستند مسائل بهداشتی و درمانی آن هاست.
براین اساس، همزمان با مراسم باشکوه پیاده روی زیارت اربعین حسینی در سال ۹۸، طرح پژوهشی مشترکی توسط دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه العمید عراق به اجرا درآمد.
هدف از اجرای این طرح شناسایی کم و کیف وضع سلامت زائران پیاده اربعین در چهار بعد جسمانی، اجتماعی، معنوی و روانی و همچنین دسته بندی روشن از مسائل و مشکلات بهداشتی و درمانی زائران در طی ایام پیاده روی اربعین در عراق بوده است.
روش شناسی پژوهش
اولین گام در این پژوهش، تعیین جامعه آماری است.
از آنجاییکه برآورد دقیقی از تعداد و نسبت جنسیتی زائران پیاده عراقی و غیر عراقی وجود ندارد، در این پژوهش تمامی زائران پیاده ای که بیشتر از ۱۵ سال سن دارند و در ۱۰ روز منتهی به اربعین از دو مسیر کربلا-نجف و بغداد-کربلا پیاده روی می کنند به عنوان جمعیت آماری منظور شدند.
برای انتخاب نمونه ها و انجام مصاحبه حضوری با آنان، مقرر شد مصاحبه با زائران فقط در زمان های استراحت آنان در محل موکب ها و در نزدیکی کربلا انجام گیرد.
برآورد اولیه تعداد نمونه ها، حدود ۲۰۰۰ نفر بوده اما با توجه به مشاهده نزدیکی پاسخ ها در بین زائران عراقی و همچنین وجود برخی محدودیت های عملی در جمع آوری داده ها، تعداد نمونه به ۱۵۰۳ نفر تقلیل یافت.
پرسشنامه سلامت قبل از جمع آوری، مورد آزمون و اعتبارسنجی قرار گرفته است.
این پرسشنامه به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی و به صورت الکترونیک و تحت وب طراحی و تنظیم شده و از طریق انجام مصاحبه حضوری توسط دو گروه آموزش دیده از ایران و عراق به تعداد ۱۵۰۳ نفر در فاصله زمانی ۲۰ الی ۲۸ مهرماه ۱۳۹۸ در دو مسیر نجف-کربلا و بغداد-کربلا تکمیل شده است.
وضعیت سلامت زائران پیاده اربعین در عراق
در این بخش تحلیل نتایج پرسشنامه پیرامون وضعیت سلامت و الگوهای رفتاری زائران پیاده اربعین از پنج منظر «اقدامات خودمراقبتی»، «الگوی حرکت»، «الگوی تغذیه»، «وضعیت بهداشت جسمانی» و «الگوهای ادراکی» ارائه می شود.
اقدامات خودمراقبتی
بیش از ۵۰% از پاسخگویان از میان وسایل بهداشتی، وسائلی همچون وسائل نظافت دندان، حوله شخصی، صابون/شامپو، دستمال کاغذی/مرطوب و ماسک به همراه خود داشته اند. به جز استفاده از داروهای گیاهی که تنها ۳۵% از افراد از آن ها مصرف نموده اند؛ بیش از ۵۰% پاسخگویان همه اقدامات بهداشتی (مانند استحمام، تعویض مداوم البسه و مصرف خوراکی های سالم) را انجام داده اند که در این میان شستن مرتب دست ها با ۶۷% بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است.
حدود ۸۰% از پاسخگویان از هیچگونه دخانیات در طول مسیر استفاده نکرده اند و تنها ۱۴% از پاسخگویان از سیگار و ۲% از آنان از قلیان در طول مسیر استفاده کرده اند.
الگوی حرکت
تعداد روزهای پیاده روی ۹۳.۳% از پاسخگویان ۵ روز و کمتر بوده است و ۳ روز با ۴۵% بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است.
همچنین نیمی از زائران ۸ ساعت و کمتر پیاده روی کرده اند. حدود ۶۰% از افراد صبح ، ۱۰% حوالی ظهر و عصر و حدود ۳۰% در شب پیاده روی کرده اند. حدود ۶۰% از زائران در موکب های ساختمانی برای استراحت توقف نمودند و ۲۰% از افراد نیز موکب های چادری را برای استراحت انتخاب می کردند.
تنها حدود ۱۶% از زائران در برخی قسمت ها و یا کل مسیر بدون کفش پیاده روی کرده اند. ۴۵% از پاسخگویان از کفش اسپرت برای پیاده روی استفاده کرده اند و پس ازآن استفاده از دمپایی با ۳۱% دارای بیشترین فراوانی است.
الگوی تغذیه
حدود ۵۰% از پاسخگویان در طول مسیر از پلوخورش (دارای گوشت) و انواع کباب تغذیه کرده اند.
آش و سوپ نیز کمترین فراوانی را در بین غذاها به خود اختصاص داده است. بیش از ۵۰% از پاسخگویان از کره، پنیر و خامه به عنوان صبحانه استفاده کرده اند.
مربا و عسل و شیر پاکتی نیز کمترین فراوانی را به خود اختصاص داده است. در بین میان وعده های مطرح شده، خرما و میوه بیش از سایر میان وعده ها مورد استقبال زائران بوده است.
میوه خشک و نخود شور کمترین فراوانی را به خود اختصاص داده است. آب بسته بندی شده با ۹۳.۳% دارای بیشترین فراوانی در میان نوشیدنی های مورداستفاده پاسخگویان بوده است.
پس ازآن نیز چای و دمنوش و شربت فراوانی بیشتری را به خود اختصاص داده است. در این میان، نوشیدنی های گازدار دارای کمترین فراوانی است. ۴۸.۷% از پاسخگویان از لیوان یکبارمصرف کاغذی برای نوشیدنی استفاده کرده اند که بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است.
وضعیت بهداشت جسمانی
بیش از ۷۵% از پاسخگویان قبل از سفر دارای بیماری خاصی نبوده اند. از بین آن دسته از پاسخگویان که دارای بیماری قبل از سفر به کربلا بوده اند، فشارخون و بیماری های مفصلی دارای فراوانی بیشتری نسبت به سایر بیماری هاست.
همچنین در بین این افراد بیش از ۷۰% از آنان داروی مناسب خویش را جهت کنترل بیماری به همراه دارند.
۵۴.۱% پاسخگویان در طول مسیر با مشکل جسمانی مواجه شده اند که با تفکیک آنان برحسب تحصیلات و ملیت مشخص گردید که ایرانیان و افراد دارای تحصیلات متوسطه و دانشگاهی، بیشتر با بیماری جسمی مواجه شده اند.
تاول/تورم پا با ۳۱.۷% داری بیشترین فراوانی در میان پاسخگویان می باشد و پس ازآن سرماخوردگی/آنفولانزا و گرفتگی عضلانی قرار دارند.
نیمی از پاسخگویان در صورت مواجهه با بیماری در طول سفر به مراکز درمانی مراجعه و حدود ۲۴% از آنان نیز خوددرمانی کرده اند.
در بین کسانی که به مراکز درمانی مراجعه کرده اند، حدود ۸۰% از خدمات پزشکی ارائه شده مراکز درمانی رضایت داشته اند. کمبود مراکز درمانی و کمبود دارو ازجمله بیشترین کمبودهای درمانی در طول مسیر شناخته شده است.
مناسب نبودن سرویس های بهداشتی و همچنین کثیف بودن مسیر (به ترتیب با ۲۹.۳% و ۲۸.۳%) ازجمله مهمترین مشکل بهداشتی در طول مسیر پیاده روی است.
الگوهای ادراکی
با توجه به سوالاتی که درمورد بهبود سلامت افراد از نظر جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی، در طول این سفر، از نظر خودشان پرسیده شد، مشخص گردید که سلامت معنوی افراد بیشترین افزایش را داشته است.
گزاره “این سفر محبت امام حسین (ع) را در دل من دوچندان کرد” با بیش از ۹۵% تأیید از افراد، مقبول ترین گزاره بوده است. پس از سلامت معنوی، جنبه های روانی، اجتماعی و جسمی در رتبه های بعدی قرار گرفتند.
توصیه های پیشنهادی
مبتنی بر نتایج حاصل از این تحقیق و مرور سوابق مشابه، چند توصیه برای ارتقای سلامت زائران پیاده اربعین در عراق به شرح زیر پیشنهاد می شود:
تدوین برنامه جامع و منسجم برای ارتقای سلامت زائران پیاده اربعین در ابعاد جسمی، روحی، معنوی و اجتماعی. در برنامه مذکور، الگوهای خودمراقبتی زائران اعم از اقدامات پیشگیرانه، الگوهای پیاده روی، استراحت و مصرف و همچنین الگوهای درمانی، متناسب با گونه شناسی اجتماعی زائران و الگوهای ادراکی آنان تدوین گردد.
تشخیص الگوهای ادراکی سلامت زائران پیاده از کشورهای مختلف کمک موثری به نحوه مواجهه با مشکلات بهداشتی و درمانی آنان می کند.
کشف الگوهای اداراکی سلامت در پیاده روی اربعین، مستلزم تحقیقات میدانی جامع تری است.
شرایط میزبانی و خدمات سفر در ایام پیاده روی اربعین سهم بالایی در تأمین سلامت زائران دارد.
بخشی عمده خدمات میزبانی توسط موکب داران و خیرین ارائه می شود؛ از این رو موفقیت برنامه های جامع ارتقاء سلامت زائران پیاده اربعین در گروی مشارکت و همراهی موکب داران است. ارائه مدل های مشارکت مردم نهاد برای ارتقای سلامت با محوریت موکب داران و خیرین به ویژه عراقی ها، یک ضرورت است.
جمع بندی
زیارت یک امر دینی، معنوی و عرفانی است که بر اساس آداب و مناسک معینی انجام می گیرد. یکی از بزرگترین مراسم دینی جهان، پیاده روی اربعین حسینی است که هر ساله میلیون ها نفر در آن شرکت می کنند. مدیریت و کنترل این مراسم که شرکت کنندگان آن را
ملیت های مختلف تشکیل می دهند بسیار ضروری است.
یکی از جنبه های مدیریت مراسم، مدیریت سلامت زائران است. به همین منظور این پژوهش به دنبال بررسی وضعیت سلامت و الگوهای رفتاری زائران پیاده اربعین است.
بدین منظور به کمک پرسشنامه اطلاعات مفیدی از زائران عراقی و غیر غراقی بدست آمد. تحلیل این داده ها منجر به ارائه پیشنهاداتی در جهت بهبود وضعیت سلامت ایشان شده است.
*این مطالعه در پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد با همکاری علی یوسفی، عطیه صادقی و مسعود فتاح زاده در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.
۰۰:۴۷ - ۱۴۰۲/۰۶/۲۰
